Musa yaqubun

ŞA­İR­LİK İD­Dİ­A­SI:

ŞE­İ­RİN DƏ­QİQ­LİK ƏLA­MƏT­LƏ­Rİ

Bu ağır pro­ses bir­dən baş ver­mir, bu­ra­da ədə­bi şəx­siy­yə­tin for­ma­laş­ma­sı kon­tekstin­də onun fər­di ya­ra­dı­cı­lıq üs­lu­bu (dəs­ti-xət­ti) tə­ka­mül yo­lu ilə baş ve­rir; ona gö­rə ki, be­lə ge­di­şə tə­sir gös­tə­rən amil­lər möv­cud­dur: mə­də­ni, iq­ti­sa­di-so­si­al, bə­dii-es­te­tik tə­ləb­lər, ic­ti­mai-fər­di mü­hit və sa­i­rə. La­kin baş­da is­te­dad du­rur.

Ba­ha­rı mən də du­yu­ram, onun qar yor­ğa­nı­nı ne­cə də tit­rək, is­ti nə­fə­siy­lə ərit­di­yi­ni gör­mü­şəm, hət­ta bə­də­nim­də oyat­dı­ğı hə­nir­ti-ener­ji­dən dik­sin­mi­şəm ha­ra­da­sa, lap bir sev­gi pa­yı­mı da xa­tır­la­mı­şam. Uza­ğı, li­rik dü­şün­cə­lə­ri­min "qo­na­ğı" olub. Am­ma şa­ir Mu­sa Ya­qub mə­nim, sə­nin, onun gör­dü­yü ba­ha­rı "ba­har­lıq­dan" çı­xa­rıb­dır:
Kön­lüm, gə­lən dur­na­la­ra əl ey­lə,

Tor­paq, gö­yərt bu çə­mə­ni gül ey­lə.

Ba­har, mə­ni bir əmi­ci tel ey­lə,

Bir qön­çə­də bir lə­çə­yi sax­la­yım.
Qoy əki­nim to­xum-to­xum ayıl­sın,

Gü­nə ba­xıb ya­şıl gö­züm qı­yıl­sın,
La­lə-la­lə qön­çə­lə­rim qo­yul­sun,

Tel-tel olub sün­bü­lü­mü bağ­la­yım.
...Min il əv­vəl kim ol­mu­şam, in­di kim?

Bilməm sa­bah nə ola­caq in­di­kim?..

Bu ba­har­la ya əki­lim, ya əkim,

Bir tum olub son gü­cü­mü yox­la­yım.
Mə­nim dər­dim eşi­dil­məz züm­zü­mə,

Nə et­dim­sə, et­dim özüm-özü­mə,

Bu la­lə­ni elə sı­xım kök­sü­mə,

Qa­ra­sıy­la qoy ya­ra­mı dağ­la­yım.
Ey­lə mən süd­dü­yan­dan süd içən,

Mə­ni du­man, mə­ni bu­lud mə­ni çən,

Qu­zey­də yaz gə­lib çat­sın mə­nə­cən,

Kir­pi­yim­də qar əri­sin ağ­la­yım.
Bax, ona gö­rə də şa­ir­lə­ri bar­maq­la sa­yı­rıq...

Şa­ir üçün po­e­tik fakt zə­ru­ri ma­te­ri­al­dır, onun qə­lə­min­dən çı­xa­caq əsə­rə əzə­lə, sü­mük ve­rir, la­kin can, qan və ruh gə­tir­mək­də aciz­dir. Və bun­la­rı kompleks hal­da əsə­ri­nə sə­pə­lə­yir. Bu po­e­tik to­xum­lar - in­for­ma­si­ya­lar dəm­yə tor­pa­ğa da, ya­ğı­şın kö­mə­yi­lə cü­cə­rən tor­pa­ğa da dü­şə bi­lər. Lev Tolstoy ya­zır­dı ki, si­fa­riş­lə yox, sə­mi­miy­yət­lə ya­zıl­mış ədə­bi əsər yal­nız o za­man ya­ra­dı­la bi­lər - onun əsa­sı üçün se­çil­miş fak­tın (fərqlən­dir­mə bi­zim­dir) özü həll edil­mə­miş bir mə­sə­lə­dir və mü­əl­lif onun həl­li üzə­rin­də dü­şü­nür. Şa­i­rin, şüb­hə­siz, mü­şa­hi­də­si fak­tı içə­ri­sin­dən ke­çir­mə­si, xa­ti­rə­lə­rə qa­yıt­ma­sı və üs­lu­bi ça­lar­la­ra söy­kən­mə­si əsas po­e­tik mo­tiv­lər­dir. Ta­ri­xən be­lə ol­muş­dur. F.Sten­dal fak­tı, ha­di­sə­ni (əh­va­la­tı) xa­tır­la­yan­da çə­tin­lik çək­mə­dən, çox ra­hat ya­zır­mış. Emil Zol­ya isə bun­lar­la əs­la ma­raq­lan­mır­mış və eti­raf edir­miş ki, mən faktla­rı təs­vir et­mi­rəm, bu cür tə­xəy­yül nö­vü mən­də yox­dur. A.Çe­xov­ na­tu­ra­nı - əsi­li təs­vi­rə ya­xın bu­rax­mır­mış, xa­ti­rə­ni, tə­əs­sü­ra­tı, yad­da­şı nə­zə­rə alır­mış.

Ma­raq­lı po­e­tik fa­bu­la ilə baş­la­nan şe­ir­də şa­ir yal­nız za­hi­ri gö­zəl­li­yi xa­tır­la­dır.

Bü­tün mə­qam­lar­da Mu­sa Ya­qub hə­yat­da yax­şı­lıq, ru­hi ra­hat­lıq, xoş­bəxtlik gö­rür, "da­şı" bir növ po­e­tik mə­na­dan kə­nar­laş­dı­rır. Gö­zəl­lik­də ru­hun: ide­ya­nın, proq­no­zun bə­şə­ri pro­ses­lə­ri­ni ax­ta­rır, po­e­tik fik­rin­də (ide­ya­da) ruh özü­nün mad­di for­ma­sı ilə har­mo­nik vəh­dət ya­ra­dır. İde­ya (fi­kir) for­ma­da (təs­vir­də) tam adek­vat ifa­də­si­ni ta­pır - bu isə gö­zəl­lik­dir. Bun­lar­la ra­zı­la­şan şa­ir sa­kit­lə­şir, hər­çənd, keç­mi­şə qa­yı­dır, dü­nən­sə ge­ri qa­yıt­mır.